Oczywiście — obserwować siebie. Jest kilka zewnętrznych oznak dojrzewania.Pierwszym sygnałem, poprzedzającym nieco samo dojrze­wanie, bywa zwykle przyspieszony wzrost. Wyraźnie też zmie­niają się proporcje ciała. Zwykle ci, którzy szybko rosną, to chudzielcy (nie jest to objaw chorobowy!). Wyraźny przyrost wagi następuje na ogół po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Wówczas sylwetka niezgrabnego chłopca czy dziewczyny prze­kształca się w sylwetkę młodej kobiety czy mężczyzny.Kobiety są szersze od mężczyzn w biodrach. Rozrasta się więc w okresie dojrzewania miednica, odkłada się tłuszcz w okolicy bioder, pośladków, ud. (U chłopców tkanka tłuszczo­wa w tym czasie nie tylko się nie odkłada, ale zanika, nawet ta z dziecięcych „zapasów”. Za to rozwijają się mięśnie, roz­rasta okolica barków).Powiększają się piersi. Znajdujące się w nich gruczoły mlecz­ne rozrastają się. Pamiętaj o cechach indywidualnych! Często dziewczęta za­martwiają się — i te, którym „za szybko” rośnie biust, i te, którym „za wolno”. I te, które mają biust mały, i te, które mają nieco większy. Tempo rozwoju, jak wiemy, zależne jest od bardzo wielu czynników.W okresie rozwoju piersi niekiedy trochę bolą. Czuje się coś jakby napięcie, a każde uderzenie sprawia ból. Nie jest to nic groźnego i po pewnym czasie mija. (Dobrze byłoby jednak zaprzestać m. in. gry w „dwa ognie”).Inną charakterystyczną cechą okresu dojrzewania jest poja­wienie się owłosienia (zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt) w dolnej części brzucha, a nieco później pod pachami. Owło­sienie na nogach i rękach staje się silniejsze. (Na twarzach chłopców pojawiają się włosy nad górną wargą, znacznie póź­niej na brodzie i policzkach, a często i na piersiach).Wyraźne zmiany zachodzą w wyglądzie rysów twarzy. Rozrastają się kości. Twarz chudnie. Szyja natomiast jakby gru­bieje. U chłopców następuje zmiana głosu tzw. mutacja. Wtedy „pieją”, chrypią, basują. Narząd głosowy — krtań rośnie. Struny głosowe stają się dłuższe. Zmienia się wyraźnie profil szyi u chłopców, pojawia się tzw. „jabłko Adama”.Również u dziewcząt następują zmiany w wysokości głosu, ale zmiany są mniej gwałtowne i mniej dostrzegalne niż u chłop­ców. Dojrzewanie bardzo wyraźnie sygnalizuje skóra. Skóra w okre­sie dojrzewania wykazuje wzmożoną aktywność. W skórze są dwa rodzaje gruczołów: gruczoły produkujące pot i gruczoły łojowe, produkujące białawą substancję tłuszczową. I potu w okresie dojrzewania skóra produkuje bez umiaru, i łoju też. Gorzej, pot w tym czasie staje się bardzo niemile woniejący, co zresztą jest wynikiem zmiany jego składu. Poci się więc młoda dziewczyna, a jeżeli nie dość dokładnie i często myje się, to i cuchnie… Przykre to dla niej, a wierz nam — i dla otoczenia.Z łojem jest jeszcze gorzej. Okres dojrzewania to okres, kiedy zaczyna człowiekowi zależeć na własnym wyglądzie. Przyznaj­my się szczerze, często chodzi o to, by podobać się chłopcom. Nic w tym zdrożnego. Ale właśnie w tym czasie gruczoły łojowe, szczególnie na twarzy, stają się bardzo aktywne. Cera staje się tłusta, ale z tym można by jeszcze sobie poradzić. Ale niekiedy dochodzi do zatykania się ujść gruczołów łojo­wych i wtedy tworzą się na twarzy pryszcze. Nazywa się to trądzikiem młodzieńczym, i samo w sobie nie jest niczym złym. Dowodzi to, że proces dojrzewania przebiega intensywnie. Ale te pryszcze denerwują. Gorzej, że zwykle młodzi ludzie starają się je usuwać za pomocą wygniatania, wyciskania i tym podob­nych „znachorskich” praktyk. To pociąga za sobą złe następ­stwa. Takie zakażone pryszcze stają się czymś znacznie gorczym — czyrakami — po których pozostają trwałe blizny. Szpecą na całe życie.Cóż więc robić? Czy nosić te pryszcze na czole i nosie z ca­łym stoicyzmem? Tak byłoby najlepiej. Ale wiemy, że to bardzo trudne. Prawie niemożliwe. Dlatego, jeżeli już taki pryszcz wyprowadza Cię z równowagi, i musisz go usunąć — zrób to tak, by do minimum ograniczyć niebezpieczeństwo za­każenia. A więc: ręce czyste, skóra na pryszczu i w jego oko­licy oczyszczona spirytusem czy wodą kolońską, palce też wydezynfekowane — i oczywiście paznokcie krótko ucięte. Po za­biegu miejsce „operacji” dobrze przetarte watką ze spirytusem.Na te kłopoty ze skórą jest właściwie jedna uniwersalna rada. I to bardzo prosta a skuteczna: mycie się ciepłą wodą z my­dłem. To naprawdę daje dobre wyniki i jest ze wszech miar godne polecenia. Bo i zmniejsza woń, i usuwa tłuszcz z twarzy, przez co cera staje się ładniejsza. I nie dochodzi tak łatwo do zaczopowania ujść gruczołów i w konsekwencji do powstawania pryszczy. Tak więc — myjcie się. Naprawdę najładniejsza i naj­milsza dziewczyna bardzo traci, jeżeli od niej zalatuje i jeżeli ma brudną szyję i uszy… Dermatolog — lekarz chorób skórnych („derma” — greckie słowo — znaczy skóra).I tu jesteśmy zobowiązani przez lekarzy dermatologów * i kosmetyczki do zakomunikowania: Wystrzegaj się w okresie dojrzewania wszelkich kosmetyków. Co wcale nie znaczy, że masz zrezygnować z porady kosme­tyczki. Doświadczona kosmetyczka może przeprowadzić wła­ściwą kurację, może pomóc. Lekarz może przepisać specjalne oczyszczające i wysuszające środki, zioła. Słowem, wizyta u der­matologa także nie zaszkodzi. Szczególnie, gdy trądzik staje się dokuczliwy. Aha, puder! Dziewczęta używają go często, aby nie było widać, jak bardzo świecące i tłuste są ich twarze. Oczywiście robią źle. Pory zatykają się i w rezultacie prowadzi to do pogorszenia stanu skóry. Ale trudno nie rozumieć motywów ta­kiego dziewczęcego postępowania. Dlatego tylko przestrzegamy przed częstymi tego typu „zabiegami upiększającymi” (wystar­czy do teatru i na wyjątkowo ważne spotkanie, w żadnym razie nie do szkoły, na zabawę, bo ruch to wzmożone wydzie­lanie łoju — pot plus łój plus puder to piorunujący zestaw. Nieodwracalnie niszczy skórę twarzy).Wypryski czy trądzik mogą również „atakować” plecy, poja­wiają się czasem na ramionach.Bardzo wyraźne zmiany zachodzą również w zewnętrznym wyglądzie narządów płciowych — szczególnie u chłopców, ale i u dziewcząt narządy płciowe również znacznie się powiększają.Wszystkie te zmiany, te znaki szczególne dojrzewania wywo­łane są przede wszystkim przez działanie gruczołów płciowych, przez wydzielane przez nie hormony. Poza hormonami gruczoły płciowe produkują również komórki płciowe. Widocznym, znamiennym świadectwem dojrzałości organów płciowych jest roz­poczęcie produkcji komórek rozrodczych — a więc plemni­ków (męskich) i jajeczek (żeńskich). U chłopców pojawiają się tzw. „zmazy nocne”. U dziewcząt — pierwsze miesiączki.