Umiejscowienia. Jajniki są umiejscowione w miednicy i sięgają do jamy brzusznej, po obu stronach macicy pomiędzy tętnicą biodrową zewnętrzną i podbrzuszną. Dokładne położenie jajników zależy od pozycji ciała i położenie jednego może się nieco różnić od położenia drugiego. Jajnik jest przytwierdzony do tylnego fałdu więzadła szerokiego krezką jajnika. Więzadło właściwe jajnika łączy dolną część jajnika z tylno-boczną częścią macicy. Więzadło wieszadłowe jajnika łączy górną część jajnika ze ścianą miednicy. Rozmiary. Jajnik waży 7—10 g. Długość jajnika wynosi 2—5 cm, szerokość 1,5—3 cm,a grubość 0,6—1,5 cm. Charakterystyka ogólna. Jajniki przypominają kształtem migdały i są spłaszczone.b. Powierzchnia zewnętrzna jajnika może mieć różny wygląd.W miejscu gdzie jajnik wnika do jamy brzusznej, jest on pozbawiony pokrywającej go otrzewnej (z wyjątkiem oko­licy wnęki) i ma barwę mętno-bialą. Powierzchnia dolna jest pokryta otrzewną i ma wygląd lśniąco biały. Zewnętrzną warstwę jajnika tworzy warstwa korowa.Składa się ona z warstwy komórek nabłonkowych na powierzchni zewnętrznej oraz wewnętrznej warstwy tkanki łącznej, w której znajdują się pęcherzyki jajnikowe (Graafa)w różnych stadiach rozwoju. Warstwę wewnętrzną tworzy rdzeń. Zbudowany jest z tkanki łącznej i zawiera naczynia limfatyczne, krwionośne i nerwy. Wnęka jajnika (zagłębienie na krawędzi krezkowej, gdzie naczynia i nerwy wnikają do jajnika) zawie­ra komórki zrębu zawierające białko (krystaloid Reinkego). Ich rola nie jest wyjaśniona. Komórki te uważa się za od­powiedniki komórek zrębowych (Leydiga) w jądrach. Ukrwienie. Gałęzie tętnicy jajnikowej odchodzą bezpośre­dnio od tętnicy głównej i jedna z gałęzi wnika do jajnika przez wnękę, a następnie dzieli się na mniejsze gałązki unaczyniające tkankę jajnika.Unerwienie. Jajnik jest unerwiony przez nerwy układu współczulnego i przywspółczulnego.

Podczas tego procesu spermatydy podlegają zmianom i przekształcają się w plemniki. W strefie Golgiego powstaje barwiący się obszar (proakrosom) przekształcający się w błonę okrywającą jądro spermatydy, tworząc osłonę główki (akrosom). Okrywa on połowę powierzchni jądra komórki. Jednocześnie pozostałość strefy Golgiego wędruje na obwód komórki. Centriole z jądra wędrują do punktu przeciwległego w stosunku do środka akrosomu i tworzą włókienko osiowe, które przekształca się następnie w szyjkę, wstawkę i witkę plemnika. Jądro przybiera kształt wydłużony. Mitochondria wędrują w kierunku witki i tworzą kołnierz wokół włókienka w środkowej części spermatydy. Nadmiar cytoplazmy i materiału strefy Golgiego zostaje wydalony poza komórkę. W tym etapie rozwoju struktura ma główkę, wstawkę Pielęgniarstwo w ginekologii witką i nazywana jest plemnikiem. Łączna długość tej ko­mórki wynosi ok. 0,05 mm. Obecnie jest ona gotowa do drogi, której celem jest zapłodnienie komórki jajowej. Plemniki — jeszcze nie wykazujące zdolności do ruchu albo wykazujące ją w bardzo ograniczonym zakresie — wnikają do cewek nasiennych i są przemieszczane w kierunku na jądrza dzięki ruchowi rzęsek nabłonka cewek. Są one magazynowane w najądrzu, gdzie osiągają pełną ruchliwość po ok. 18 godzinach. W tym czasie uzyskują również zdolność do zapłodnienia. Jeśli nie zostaną wydalone, w trakcie wytrysku, ulegają zwyrodnieniu i są reabsorbowane w obrębie najądrza. Plemniki są wydalane poprzez nasieniowód do cewki moczowej. Składnikami nasienia są wydzielina gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych. W jednym wytrysku znajduje się ok. 300 min plemników. Zdolność do zapłodnienia może być upośledzona przez wiele czynników. Wzrost temperatury hamuje spermatogenezę i zmniejsza żywotność plemników. Temperatura wyższa od normalnej może powstać w wyniku ogólnego wzrostu temperatury ciała, np. w czasie choroby gorączkowej, w wyniku nadmiaru ciepła doprowadzonego do okolicy mosznowej lub braku odpowiedniej odległości między jądrami a resztą ciała, np.w przypadku wnętrostwa, a także prawdopodobnie w wyniku noszenia zbyt ciasnej bielizny. Optymalna kwaśność środowiska dla plemników mieści się w granicach pH 6—6,5. Przedłużone oddziaływanie środowiska bardziej kwaśnego hamuje zdolność do zapłodnienia. Nadmierne palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu, lekozależność, a także niedożywienie zmniejszają płodność. Zdolność do zapłodnienia zależy od objętości płynu nasiennego i jego lepkości. Częste stosunki powodują zmniejszenie liczby plemników w wytrysku, natomiast zwiększają ich ruchliwość. Kapacytacja jest u zwierząt procesem niezbędnym dla osiągnięcia pełnej zdolności do zapłodnienia; przebiega on w obrębie macicy i jajowodu. Określenie to bywa czasami stosowane przy przyjęciu, iż podobny proces zachodzi i u człowieka. Przypuszczenie to nie jest dotychczas powszechnie przyjęte jako słuszne. Prawidłowo treść wytrysku zawiera: 2—3 ml płynu,120 min plemników w 1 ml,80—90% prawidłowych plemników,co najmniej 60% ruchliwych plemników w 4 godziny po wytrysku,zdolność upłynniania się płynu nasiennego w ciągu 10— 30 minut.

Komórki płciowe pierwotne wnikają do jąder w 5 tygod­niu rozwoju. Niektóre z tych komórek ulegają przekształceniu w sper­matogonia, podczas gdy inne w komórki podporowe (Sertolego). Komórki te lokalizują się w ścianach cewek nasiennych i podczas spermiogenezy są do nich przytwierdzane spermatydy.W okresie pokwitania, w wyniku stymulacji przez hormo­ny gonadotropowe, spermatogonia znajdujące się w pobliżu światła cewek nasiennych różnicują się na dwa typy. Komór­ki typu A dzielą się ponownie na spermatogonia. Komórki typu B dzielą się na wyżej rozwinięte spermatocyty I rzędu.Spermatocyty I rzędu ulegają podziałowi mejotycznemu, w wyniku którego z każdego spermatocytu I rzędu powstają dwa spermatocyty II rzędu.Obydwa spermatocyty II rzędu natychmiast podlegają dru­giemu podziałowi mejotycznemu, w którego wyniku z każdej z tych komórek powstają po dwie spermatydy.Wszystkie cztery spermatydy powstałe z jednego sperma­tocytu I rzędu mają tę samą wielkość i każdy zawiera haploidalną liczbę chromosomów (23). Dwie spermatydy zawierają chromosom Y, a dwie chromosom X. W odróżnieniu od komó­rek jajowych cytoplazma jest podzielona równo i nie wystę­puje przedłużona faza spoczynkowa mejozy.Spermatyda jest strukturą przypominającą komórkę, zawie­rającą jądro, mitochondria i widoczną strefę Golgiego.

Pierwotne komórki rozrodcze wędrują do jajnika. Pierwotne komórki rozrodcze przekształcają się w owogonia. Owogonia podlegają podziałom mitotycznym. Pod koniec 3 miesiąca rozwoju wewnątrzłonowego układają się w skupiska otoczone przez komórki nabłonka płaskiego.W tym okresie niektóre z owogoniów przekształcają się w owocyty I rzędu i wędrują w głąb jajnika. Są one większe od komórek jajowych dojrzałych. Natychmiast po powstaniu rozpoczynają pierwszą fazę mejozy (proces reprodukcji komórek płciowych, podczas którego normalna diploidalna liczba 46 chromosomów ulega zmniejszeniu do liczby haploidalnej 23).Liczba komórek rozrodczych zwiększa się do 5 miesiąca, osiągając liczbę ok. 6 milionów.Między 5 i 7 miesiącem rozwoju nadmiar komórek ulega zwyrodnieniu. Pozostałe pierwotne komórki jajowe są oto­czone przez komórki nabłonkowe i tworzą obecnie pęcherzy­ki zawiązkowe. W momencie urodzenia jajnik zawiera do 2 milionów pierwotnych komórek jajowych. Ustrój nie będzie już wytwarzał nowych komórek jajowych. Istniejące komórki jajowe pozo­stają w fazie spoczynkowej mejozy. Każdy z chromosomów został już odtworzony, nastąpiła wymiana części materiału chromosomowego i została osiągnięta haploidalna liczba chro­mosomów, mimo że pary chromosomów (chromatydy) są wciąż ze sobą połączone. Komórki te pozostają w tej fazie aż do wie­ku pokwitania lub dłużej. Niektórzy autorzy utrzymują, że ta długo trwająca faza spoczynkowa mejozy może być czyn­nikiem powodującym występowanie nieprawidłowości płodo­wych w ciążach występujących w późnym okresie wieku re­produkcyjnego.Podczas dzieciństwa większość pierwotnych komórek jajo­wych ulega atrezji. W okresie pokwitania pozostaje ich oko­ło 40 000. Podczas owulacji dojrzewa tylko jedna komórka ja­jowa. Wraz ze stymulacją hormonalną (FSH) jedna pierwotna ko­mórka rozrodcza ulega dojrzewaniu, przekształcając się w dojrzały pęcherzyk jajnikowy, zawierający komórkę jajo­wą zwiększa się pęcherzyk zawiązkowy,komórki otaczające go zmieniają kształt na sześcienny,tworzy się warstwa glikoproteinowa oddzielająca pier­wotną komórkę jajową od warstwy nabłonkowej (pęcherzy­kowej). Grubość tej warstwy zwiększa się i jest ona nazy­wana osłonką przejrzystą. Rolą jej jest ochrona komórki ja­jowej przed zapłodnieniem więcej niż jednym plemnikiem,komórki pęcherzykowe znajdują się w kontakcie z ko­mórką jajową poprzez osłonką przejrzystą prawdopodobnie w celu odżywiania jej,tworzą się przestrzenie wypełnione płynem i łączą ze so­bą w obrębie pęcherzyka. Komórka jajowa jest oddzielona od tej przestrzeni przez osłonkę przejrzystą i warstwę ko­mórek nabłonkowych zwanych wzgórkiem jajonośnym,w miarę dojrzewania pęcherzyka osiąga on 6—12 mm średnicy. W jednym cyklu owulacyjnym dojrzewa tylko je­den pęcherzyk. Jeśli stymulacji ulegają inne pęcherzyki, ulegają one zwyrodnieniu,w miarę dojrzewania pęcherzyka pierwotna komórka ja­jowa wychodzi z fazy spoczynkowej i kończy swój pierwszy podział mejotyczny. Następnie rozpoczyna się drugi podział mejotyczny i owulacja następuje podczas metafazy, gdy two­rzy się wrzeciono. W wyniku podziału mejotycznego pow­staje jedna duża komórka — jajo i trzy małe komórki — ciałka biegunowe. W ten sposób materiał odżywczy i cytoplazma pozostają w komórce jajowej. Średnica komórki ja­jowej podczas mejozy zwiększa się z 19 do 135 mikrome­trów,h) w miarę jak pęcherzyk dojrzewa, wędruje on do zewnętrznej warstwy jajnika (kory), gdzie pod wpływem stymulacji przez FSH i LH działających w różnych proporcjach powierzchnia ulega obrzękom i tworzy się obszar unaczynienia, w którym pęcherzyk pęka wydalając komórkę jajową w kierunku strzępków jajowodu) drugi podział mejotyczny dobiega końca tylko wtedy, gdy komórka jajowa zostaje zapłodniona.

Przedpokwitaniowe zmiany u chłopców z grubsza zbiegają się w czasie z początkiem przyspieszenia wzrostu w wieku ok. lat 12. Jądra ulegają powiększeniu, jednocześnie wzrasta ich wrażliwość na ucisk. Moszna zmienia barwę — jej skóra ciem­nieje w wyniku zwiększenia pigmentacji. Następuje czasowe obrzmienie brodawek sutkowych. Zwiększa się potliwość skó­ry w dołach pachowych. U nasady prącia pojawia się lekkie owłosienie, a prącie powiększa się na długość i grubość.Po szczycie przyspieszonego wzrostu, w wieku 14—16 lat, na skórze klatki piersiowej, w dołach pachowych, na twarzy pojawia się owłosienie. Rozwija się też owłosienie łonowe. Następuje mutacja głosu. Pojawiają się pierwsze wytryski (emisje) płynu nasiennego i co jakiś czas zaczynają występo­wać zmazy nocne. Większość zmian ulega zakończeniu w cią­gu dwu lat.Dalsze powolne zmiany mają miejsce w ciągu kilku następ­nych lat. Można przewidywać wzrost masy mięśni, zmiany sylwetki, zwiększenie zarostu i niewielki przyrost wysokości ciała. Większość zmian jest dokonana do 19 roku życia.

Objawami okresu przedpokwitaniowego (wiek 8—9 lat) są: rozrost miednicy kostnej, uniesienie brodawek sutkowych, meszkowate owłosienie wzgórka łonowego oraz zmiany cha­rakteru wydzieliny pochwowej w kierunku zakwaszenia, po­grubienie śluzowej wyściółki pochwy i pojawienie się w niej pałeczek kwasu mlekowego.W pierwszym okresie pokwitania (10—11 rok życia) stwier­dza się znaczne przyspieszenia wzrastania, czemu towarzyszy pączkowanie piersi, powiększenie otoczek okołobrodawkowych oraz warg sromowych, a także wyraźny wzrost owłosienia ło­nowego. W drugim okresie pokwitania (12—13 rok życia) pojawia się owłosienie pachowe wraz ze wzrostem owłosienia łono­wego. Piersi wypełniają się nadal, otoczki brodawek ulegają uniesieniu i zwiększa się ich pigmentacja. Szybkość wzrasta­nia maleje. Pierwsza miesiączka występuje zwykle w tym okresie pokwitania. Pierwsze cykle miesiączkowe są na ogół bezowulacyjne, a przerwy między krwawieniami oraz charakter krwawień mogą być zmienne.W końcowym okresie osiągane są cechy właściwe dla do­rosłych kobiet. Cykl owulacyjny ustala się, chociaż wahania można obserwować niekiedy do 20 roku życia. W gruczołach sutkowych, okolicy bioder, na pośladkach i wzgórku łono­wym odkłada się tkanka tłuszczowa. Pojawia się charaktery­styczne dla dojrzałych kobiet owłosienie łonowe w kształcie trójkąta oraz umiarkowane owłosienie pachowe. Cykl miesiączkowy jest ustabilizowany. Zewnętrzne narządy płciowe przybierają wygląd charakterystyczny dla dojrzałych, powięk­sza się pochwa i jej unaczynienie staje się obfitsze.

Pokwitanie jest w życiu osobnika okresem, w którym doj­rzewają gonady i dokonują się inne zmiany fizjologiczne.Pokwitanie rozpoczyna się w wieku 8—10 lat u dziewczy­nek. Proces dojrzewania może trwać 4—8 lat do osiągnięcia pełnej zdolności rozrodczej. U chłopców pokwitanie rozpoczy­na się ok. 2 lata później niż u dziewcząt. Większość zmian fi­zjologicznych i anatomicznych kończy się po upływie 2 lat, jednakże powolne przemiany mogą przeciągać się na dalsze lata (do 9).Przypuszcza się, że pokwitanie jest inicjowane przez pod­wzgórze, które stymuluje uwalnianie gonadotropin przysad­kowych, które z kolei pobudzają wytwarzanie hormonów płcio­wych. Hormonami płciowymi męskimi są testosteron i androgeny, żeńskimi zaś estrogeny i progesteron. Przyjmuje się pow­szechnie, że na rozpoczęcie okresu pokwitania mają wpływ czynniki genetyczne, jak również odżywienie, stan zdrowia i czynniki środowiskowe.

Guzek płciowy wywodzi się z komórek mezenchymy, z któ­rych wraz z błoną stekową w 3 tygodniu rozwoju powstają fałdy stekowe. W 6 tygodniu błony stekowe tworzą przegro­dę moczowopłciową i odbytową, podczas gdy fałdy stekowe przekształcają się w fałdy cewkowe i odbytowe. Wały płcio­we pojawiają się po obu stronach fałdów cewkowych.Po 6 tygodniu rozwoju, gdy substancje indukujące pobu­dzają różnicowanie płciowe, struktury te zaczynają się roz­wijać odrębnie u każdej płci.U osobników płci żeńskiej guzek płciowy powiększa się nie­co i przekształca w łechtaczkę. Fałdy cewkowe tworzą wargi mniejsze. Z wałów płciowych kształtują się wargi większe.U osobników męskich guzek płciowy powiększa się i wy­dłuża przekształcając się w prącie. Fałdy cewkowe łączą się ze sobą tworząc rowek u podstawy prącia i część cewki mo­czowej zlokalizowaną w prąciu. Światło przewodu cewki pow­staje później z komórek nabłonka. Z wałów płciowych roz­wija się moszna po połączeniu się ich w przegrodę moszny. Po 7 miesiącach rozwoju płodowego jądra zstępują do moszny poprzez wgłobienie z jamy brzusznej, gdzie znajdowały się dotychczas.

Owogonia podlegają podziałowi mitotycznemu,niektóre owogonia różnicują się do pierwotnych komó­rek jajowych w okresie pierwszych trzech miesięcy rozwoju,do końca 5 miesiąca rozwoju większość owogoniów i owocytów I rzędu ulega zwyrodnieniu,w momencie urodzenia w jajniku znajduje się do dwu milionów owocytów I rzędu. Są one otoczone przez war­stwę komórek nabłonka i tworzą pęcherzyki zawiązkowe. Spermatogoniapierwotne komórki rozrodcze lokalizują się w pierwot­nych powrózkach płciowych,niektóre z tych komórek przekształcają się w komórki podporowe, podczas gdy inne ulegają zwyrodnieniu albo przekształcają się w spermatogonia,spermatogonia rozwijają się w bardziej dojrzałe postacie po urodzeniu. Rozwój strukturalny układu przewodówpowrózek nerkowy wywodzi się z warstwy mezodermalnej komórek zarodkowych. Skupienia komórek, zwane nefrotomami, tworzą cewki po obu stronach ciała. Cewki te łą­czą się z kłębkami, tworząc jednostki wydalnicze nerki w części środkowej, podczas gdy doogonowe końce cewek tworzą przewody zbiorcze, które ostatecznie łączą się z prze­wodami śródnerczowymi (Wolffa); układ śródnerczowy również wywodzi się z mezodermy. W 2 miesiącu rozwoju śródnercze stanowi dwa owoidalne narządy po obu stronach ciała. Gonady rozwijają się w przyśrodkowych częściach śródnercza. Przewód śródnerczowy przekształca się w nasieniowód u osobników męskich i zwy­kle zanika u żeńskich. Przewody przyśródnerczowe (Mulle­ra) rozwijają się u osobników żeńskich, zwykle zaś ulegają zwyrodnieniu u męskich. Koniec przewodu przyśródnerczowego może przetrwać u osobnika płci męskiej jako przyczepek jądra. Gonady istnieją w 4 tygodniu rozwoju jako fałdy płciowe. Pierwotne powrózki płciowe, które otoczą migrujące zawiązkowe komórki, rozrodcze, zaczynają się rozwijać przed ich pojawieniem się w fałdach płciowych w 6 tygodniu rozwoju. Powrózki te łączą się z nabłonkiem powierzchniowym gonad;u osobników płci męskiej powrózki płciowe rozwijają się między 6 a 8 tygodniem i penetrują do części rdzennej go­nady, tworząc sznury płciowe. Ze sznurów tych powstają cewki nasienne. W okresie pokwitania z tych sznurów wy­twarzają się cewki nasienne, łączące sieć jądra z przewodami wyprowadzającymi wpadającymi do przewodu śródnerczowego (cewki wydalającej śródnercza), który tworzy główny przewód płciowy i jest znany pod nazwą nasieniowodu. Najądrze rozwija się z części przewodu śródnerczowego tuż poniżej przyłączenia się przewodów wyprowadza­jących, a pęcherzyk nasienny z małego fragmentu najądrza;u osobników płci żeńskiej przewód przyśródnerczowy rozwija się w jajowód, więzadło szerokie macicy i macicę. W 9 tygodniu rozwoju płodowego przewód przyśródnerczo­wy sięga do zatoki moczowopłciowej. Obszar ten rozrasta się i przekształca w 11 tygodniu w płytkę pochwową, z któ­rej później rozwija się pochwa. W miarę jej rozwoju two­rzą się sklepienia pochwy. Cienka warstwa tkanki, zwana błoną dziewiczą, oddziela otwór zewnętrzny pochwy od za­toki moczowopłciowej. Jednocześnie z przewodów przyśródnerczowych rozwija się macica i razem z pochwą two­rzy kanał pochwowomaciczny, z którego później różnicuje się trzon i szyja macicy.

Według teorii Freuda zarodek we wczesnym okresie roz­woju jest zasadniczo dwupłciowy i takim pozostaje do czasu różnicowania, w którym zaczynają dominować struktury żeń­skie albo męskie.Według teorii induktora, wywodzącej się z badań zapocząt­kowanych w 1950 r. przez francuskiego endokrynologa Josta, popartej przez wybitnych badaczy amerykańskich, zarodek we wczesnej fazie rozwoju nie jest niezróżnicowany — ma on płeć żeńską. Płeć genetyczna jest determinowana w mo­mencie zapłodnienia. Płeć fenotypowa jest wynikiem oddziaływania genów determinujących płeć. Pierwotne komórki płciowe po raz pierwszy stwierdza się w trzecim tygodniu rozwoju zarodkowego. Pojawiają się one w ścianie woreczka żółtkowego w kierunku doogonowym zarodka. Do 5 tygodnia wędrują one do pierwotnych gruczo­łów płciowych (przyszłych jajników lub jąder) i odgrywają rolę induktorów, wywierając wpływ na rozwój zarodka i sty­mulując wytwarzanie hormonów. Pierwotne komórki płciowe ostatecznie przekształcają się w owogonia lub spermatogonia. Jeśli komórki te nie przewę­drują do gonad (jajników lub jąder), komórki płciowe (jaja i plemniki) nie powstaną.5. Jeśli gonady zostaną usunięte wcześniej, zarodek będzie miał fenotyp żeński, nawet gdy genotyp jego jest męski.