Nadużycie seksualne dziecka przez osobę dorosłą jest pos­tacią nadużycia dziecka. Występowanie tego zjawiska zwykle jest objawem pewnej dezorganizacji i zaburzeń środowiska psychologicznego, w którym pierwotnie zaburzona jest rela­cja między dzieckiem a dorosłym. Osoba dorosła dopuszcza­jąca się takiego nadużycia zwykle jest dobrze znana dziecku i między nią a dzieckiem występuje związek znaczący o charakterze trwałym. Zwykle nadużywane płciowo dziecko jest spragnione uczuć i nie interpretuje czynów dorosłego jako nadużyć. W mniej niż 5% wszystkich ujawnionych przypad­ków seksualnego nadużycia dziecka stwierdza się element uży­cia siły. Dziecko zwykle „współpracuje” z dorosłym, traktu­jąc jego postępowanie jako przejaw uczucia. Poza czynami nierządnymi dziecko takie zwykle doświadcza deprywacji emo­cjonalnej i jest zaniedbane. Częstość występowania. Jest to znaczny problem zdrowotny o nieznanych bliżej rozmiarach społecznych. Etiologia. Czynniki etiologiczne składające się na nadużycie seksualne dziecka są różne i wielopłaszczyznowe. W większości przypadków istnieje różnego rodzaju dezorganizacja rodziny połączona z deprywacją emocjonalną i środowiskową. Większość rodziców, którzy dopuszczają się czynów nierządnych ze swoimi dziećmi, doświadczyła podobnego traktowania w swoim dzieciństwie. Objawy kliniczne. W większości przypadków u dziecka występuje przewlekłe zapalenie sromu i pochwy, choroba weneryczna lub uszkodzenia zewnętrznych narządów płciowych. Inne objawy fizykalne stwierdza się rzadko. Ponadto zwykle istnieją pewne problemy w relacji między rodzicami a dzieckiem lub zaburzenia zachowania dziecka. Postępowanie lekarskie. Jednym z głównych celów interwencji lekarskiej jest identyfikacja osoby dorosłej, odpowiedzialnej za nadużycie seksualne dziecka i odizolowanie dziecka od tej osoby. Celem leczenia jest zwykle przywrócenie równowagi w rodzinie i utrzymanie jej integralności. Jednakże, jeśli sprawcą jest któreś z rodziców, dziecko oddziela się od tej osoby i — w niektórych przypadkach — umieszcza pod opieką innych osób. Zarówno dorosły, jak i dziecko powinny być kierowane do oceny psychiatrycznej i leczenia. Postępowanie pielęgniarskie. Często pielęgniarka bierze udział w rozpoznaniu sytuacji nadużycia seksualnego dziecka. Ponieważ spędza ona więcej czasu z rodzicami i dzieckiem, znajduje się w najlepszej sytuacji do obserwowania jakości stosunków między dzieckiem a jego rodzicami. Pielęgniarka stwierdzająca nieprawidłowe zależności między rodzicami a dzieckiem lub wyładowania emocjonalne dziecka powinna prowadzić dalej obserwację i rejestrować zależności między obserwowanym dzieckiem a innymi dziećmi i dorosłymi. W przypadku przyjęcia dziecka do szpitala pielęgniarka powinna oceniać zachowanie się dziecka, gdy bawi się ono z innymi dziećmi, a także podczas zabawy lalkami. Ponadto pielęgniarkę powinno uczulać na możliwość nadużycia seksualnego dziecko z nawracającym zapaleniem pochwy i sromu. Opieka pielęgniarska nad dzieckiem podejrzanym o dokonanie na nim nadużyć płciowych powinna rozpocząć się jak najszybciej. Ważne jest skierowanie rodziny do lekarza i pra­cownika społecznego lub zespołu wyspecjalizowanego w po­stępowaniu w przypadkach nadużycia seksualnego dziecka. Zwykle pielęgniarka ocenia w dalszym ciągu całościowo sy­tuację rodzinną, aby pomóc w ustaleniu osoby sprawcy. Po­winna ona także zapewnić dziecku możliwość udziału w za­bawach ekspresyjnych. Pielęgniarka powinna stale pamiętać, że osoba dorosła jest pacjentem w równym stopniu co dziecko i nie można obciążyć jej winą za uszkodzenia ciała dziecka powstałe w wyniku nadużycia seksualnego ani za emocjonal­ną deprywację dziecka. Powinna ona oddziaływać podtrzymująco na oboje oraz ułatwiać im dostosowanie, a także nieść pomoc dziecku w jego rozwoju emocjonalnym, jeśli ma ono zostać umieszczone w rodzinie zastępczej.

Jest to rola w fazie powstawania, którą pielęgniarki będą mogły rozwinąć, w miarę jak będą określane sztuka i umie­jętność poradnictwa seksualnego.Pielęgniarka często musi przyjąć rolę powiernicy pacjent­ki lub klientki. Jest ona zwykle łatwiej dostępna dla niej niż lekarz i powinna być przygotowana na to, by być bardziej wrażliwą na jej potrzeby emocjonalne. Taka wrażliwość mo­że stanowić motywację dla pacjentki do „otwarcia się” i omó­wienia z pielęgniarką jej problemów życia płciowego.Pielęgniarka nie musi mieć przygotowania seksuologiczne­go w ścisłym tego słowa znaczeniu po to, aby bezpośrednio pomagać pacjentce w rozwiązywaniu jej problemów seksual­nych. Często jej zasadniczym zadaniem jest udzielenie wspar­cia psychicznego i porady, a także wyjaśnienie błędnych po­jęć na temat seksualizmu i rozproszenie obiegowych błędnych poglądów na temat życia płciowego.W pewnych przypadkach pielęgniarka może być jedyną kobietą w zespole terapeutycznym, przez co może dopomóc w przezwyciężeniu wstydu i zakłopotania pacjentki. Może ona zaofiarować swoją pomoc i wsparcie w momencie, gdy pa­cjentka zaczyna rozważać swój problem. Poprzez swój udział w tym czasie, jak również dzięki zebraniu wywiadu seksuolo­gicznego pielęgniarka może pomóc sprecyzować zagadnienie, a następnie skierować do konsultacji z właściwym specjalistą.

Objawy zespołu uwidaczniają się po raz pierwszy zwykle między 20 a 30 rokiem życia. Objawy. Wtórny brak miesiączkowania lub miesiączkowanie skąpe. Niepłodność anowulacyjna — wykres podstawowej temperatury ciała jest w 60—90% przypadków jednofazowy. Owłosienie typu męskiego (na twarzy, klatce piersiowej,między spojeniem łonowym a pępkiem oraz na kończynach). Niekiedy stwierdza się umiarkowaną otyłość. Torbielowatość jajników. Przyczyna. Teorie wiążą przyczynę choroby z zaburzeniem osi podwzgórze przysadka polegającym na nadprodukcji LH w sto­sunku do FSH przy jednoczesnym nadmiernym wytwarza­niu androgenu lub estrogenu. Zbyt duże stężenia estrogenu lub androgenu działają jako czynnik hamujący dalszą produkcję FSH. Brak wystarczających ilości FSH nie pozwala na dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i nie dochodzi do owulacji. Leczenie. Tradycyjne leczenie tej choroby — chirurgiczne wycięcie klina w torebce jajnika — przynosi dobre rezultaty.U 80% kobiet po operacji pojawiają się cykle owulacyjne,a 63% zachodzi w ciążę. Zabieg taki zmniejsza ilość tkanki jajnika, przez co zmniejsza się stężenie estrogenu, a skutkiem tego jest stymulacja produkcji FSH przez przysadkę. Owulację można także wywołać w ponad 70% przypadków przez podawanie klomifenu. Metoda ta również zmienia proporcje między hormonami gonadotropowymi na korzyść FSH, co powoduje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. Problemy pielęgniarskie. W kontakcie z kobietą, u której występują wszystkie objawy zespołu (owłosienie typu męskiego, otyłość, nieregularne cykle miesiączkowe i niepłodność) pielęgniarka powinna pamiętać, że taka pacjentka może mieć wątpliwości do własnej kobiecości. Taka wątpliwość może być groźna psychicznie i przytłaczająca. Pielęgniarka powinna ustalić, co czuje kobieta w stosunku do jej choroby i starać się ją zrozumieć. Najczęściej chore po prostu potrzebują kogoś, z kim mogłyby porozmawiać o swoich problemach i lękach. Jeśli kobieta nie zna podstaw fizjologicznych swojej choroby, a jest tą sprawą zainteresowana, należy udzielić jej wyjaśnień. Obiektywne przedstawienie pomyślnych wyników różnych metod leczenia powinno dodać jej odwagi i uwolnić ją częściowo od lęku. Jeśli są wskazania do leczenia operacyjnego, dokładne wyjaśnienie na czym będzie polegał zabieg pomoże chorej w zwalczaniu stresu spowodowanego zabiegiem chirurgicznym.

Gruczolistość macicy (endometrioza). Choroba polega na obecności czynnej błony śluzowej typo­wej dla macicy poza jej obrębem.Przyczyny. Proponowane są tu różne teorie. Według najczęściej przyjmowanej teorii podczas menstruacji strzępki odrywającej się błony śluzowej macicy cofają się przez jajowody do jamy otrzewnej, gdzie ulegają rozrostowi i przerostowi. Dla wyjaśnienia przyczyny niektórych niezwykłych lokalizacji przemieszczonej błony śluzowej macicy powstały trzy inne teorie:teoria metaplazji nabłonka jam ciała,teoria szerzenia się drogami limfatycznymi,teoria szerzenia się poprzez naczynia krwionośne.c. Być może szerzenie następuje więcej niż jedną drogą,jednak cofanie się błony śluzowej macicy przez jajowody jest prawdopodobnie przyczyną najczęstszą. Miejsca występowania gruczolistości według zmniejszającej się częstości występowania:jajniki, zagłębienie odbytniczo-maciczne i więzadła maciczno-krzyżowe,przegroda pochwowo-odbytnicza,błona surowicza jajowodów,okolica przejścia esicy w odbytnicę,pęcherz moczowy,szyjka macicy, błona śluzowa pochwy, węzły chłonne pachwinowe, punkt na wewnętrznej powierzchni ściany jamy brzusz­nej odpowiadający pępkowi, blizny po laparotomii, wyrostek robaczkowy. Objawy. Reagując na cykliczne zmiany w poziomie hormonów,błona śluzowa zlokalizowana poza macicą wykazuje podobne zmiany przerostowe i wydzielnicze, jak to ma miejsce w obrębie macicy. Podczas miesiączki występują krwawienia do jamy otrzewnej, w wyniku czego powstają nowe ogniska rozrostu. W jajnikach mogą rozwijać się torbiele i pękać z uwolnieniem krwi. Nazywane są torbielami czekoladowymi ze względu na ciemnobrązowe zabarwienie. W miarę postępu choroby przemieszczona błona śluzowa macicy może być przyczyną zlepów i zwężeń w jamie otrzewnej. Może to zmniejszać ruchomość narządu rodnego i być u wielu kobiet przyczyną niepłodności. Rozrost i wydzielanie tkanki endometrialnej oraz krwawienie z niej w tych zamkniętych przestrzeniach może powodować silne bóle przed i na początku krwawienia miesiączkowego. Do innych objawów należą:dyspareunia (bolesność podczas stosunku płciowego),bóle związane z perystaltyką jelit,plamienie przedmiesiączkowe,nadmiernie obfite miesiączki,bóle w okolicy nadłonowej,zaburzenia w oddawaniu moczu,krwiomocz. Leczenie.Podczas ciąży postęp choroby zostaje wstrzymany ze względu na brak działania stymulującego błony śluzowej macicy. Dlatego można stosować podawanie łączne niskich dawek estrogenu i wysokich progesteronu, aby wytworzyć warunki ciąży rzekomej. Leczenie takie można stosować przez kilka miesięcy, jednak nie dłużej niż rok. Należy rozważyć i wyjaśnić zagadnienie działań niepożądanych w przypadku wyboru tej metody leczenia. Niektórzy autorzy przedkładają zabieg chirurgiczny nad leczenie hormonalne. U pacjentek starszych i tych, które nie chcą zachować funkcji rozrodczych usuwa się macicę wraz z obustronnym usunięciem przydatków. Jest to metoda najskuteczniejsza w tej grupie chorych. U kobiet młodszych i w przypadkach mniejszego zaawansowania choroby można zachować jajnik. U kobiet, które chcą jeszcze zajść w ciążę, pomóc mogą niektóre zabiegi chirurgiczne o cha­rakterze korekcyjnym, np. uwolnienie (rozpuszczenie) zlepów w obrębie miednicy, połączone z podwieszeniem maci­cy i usunięciem jajnika, w którym stwierdza się obecność torbieli czekoladowej. Ogólnie biorąc metoda leczenia powinna być dobierana indywidualnie, w zależności od wieku chorej, chęci utrzy­mania zdolności rozrodczej, zaawansowania procesu choro­bowego oraz wskazań i przeciwwskazań do leczenia hormo­nalnego lub chirurgicznego. Problemy pielęgniarskie. Choroba ma charakter postępujący. W przypadkach wczesnego rozpoznania istnieje możliwość rozpoczęcia leczenia mającego na celu ograniczenie postępu choroby. Młode dziewczęta z silnymi bólami w okresie miesiączkowania lub innymi objawami gruczolistości należy kierować do lekarza. Możliwość utraty płodności powinna skłonić młodą kobietę do skorygowania jej planów co do przyszłych ciąż. Kobiety, które chcą mieć dzieci, należy podtrzymywać na duchu i przekonywać, że zajście w ciążę będzie możliwe. Gruczolakomięśniaki macicy. Gdy fragmenty błony śluzowej macicy implantują się w obrębie mięśnia macicy, rozwijają się gruczolakomięśniaki. Stan ten częściej widuje się u wieloródek w czwartej i piątej dekadzie życia.

Niewystarczająca liczba lub mała ruchliwość plemników. Przyczyny zaburzenia spermatogenezy,brak drożności dróg narządu płciowego, spowodowa­ny wcześniej przebytym zakażeniem, urazem lub zaburze­niem rozwojowym. Leczenie zaburzeń spermatogenezy jest bardzo trudne. Próbuje się stosować hormony, jednak osiągnięte dotychczas wyniki są znikome,próbowano stosować klomifen, jednak wyniki uzyska­ne są minimalne,chirurgiczne przywrócenie drożności. Impotencja. Jest to niezdolność do uzyskania lub utrzymania wzwodu lub niemożność wprowadzenia prącia do pochwy.Leczenie polega na pomocy psychologa i na poradnictwie w zakresie życia płciowego. Problemy pielęgniarskie w przypadkach niepłodnych, ponieważ problem niepłodności ma silne zabarwienie emo­cjonalne, pielęgniarka powinna sobie zdawać z tego sprawę i reagować właściwie na odczucia obojga partnerów.W fazie początkowej bardzo ważne jest wysłuchanie tego, co mają do powiedzenia, dla wyrobienia sobie obrazu całoś­ciowego. Często uwolnienie się częściowe od napięcia przez szczerą i otwartą rozmowę z pielęgniarką pozwala osiągnąć partnerom stan rozluźnienia psychicznego, umożliwiający nie­kiedy poczęcie.Wywiady w zakresie miesiączkowania i życia płciowego, podobnie jak pozostałe dane z wywiadu, mogą w znacznym stopniu przyczynić się do rozpoczęcia procesu ustalania przy­czyn niepłodności. W zbieraniu wywiadu mogą ujawnić się takie problemy, jak złe odżywianie albo nadużywanie leków lub spożywanie alkoholu, to jest czynniki mogące być przy­czyną niepłodności, a które pielęgniarka może pomóc prze­zwyciężyć. W innych przypadkach może być wystarczające sprostowa­nie błędnych pojęć o fizjologii rozrodu.Pielęgniarka może zasugerować wykonywanie prostych czynności, np. prowadzenie wykresu podstawowej temperatu­ry ciała lub obserwację śluzu szyjkowego, w celu wykorzy­stania przez partnerów najbardziej płodnego okresu w cyklu miesiączkowym.

Brak owulacji. Przyczyny zakłócenia czynności osi podwzgórze przysadka jajniki spowodowane licznymi czynnikami,niewydolność czynnościowa przysadki lub jajników,nowotwory jajnika, a także gruczolistość macicy,zmiany torbielowate jajnika, np. w zespole Steina Leventhala. Leczenie podawanie klomifenu, antagonisty estrogenu, co po­woduje uwalnianie większych ilości FSH, co z kolei sty­muluje proces jajeczkowania,interwencja chirurgiczna w celu przywrócenia właś­ciwej czynności jajników, zwłaszcza w gruczolistości i ze­spole Steina Leventhala. Nieprawidłowy śluz szyjkowya. Przyczyny śluz „wrogi”, nie pozwalający na penetrację plemni­ków, spowodowany zaburzeniami hormonalnymi,nadżerki szyjki macicy spowodowane porodem lub za­biegiem chirurgicznym,stan zapalny szyjki macicy,niezgodność immunologiczna między śluzem a nasie­niem. Leczenie estrogen podany w kilku dawkach w fazie przedowulacyjnej może spowodować zmianę właściwości śluzu, tak że plemniki nie tracą w nim ruchliwości,koagulacja szyjki macicy często powoduje ustąpienie tej przyczyny,leczenie każdego zapalenia właściwymi antybiotyka­mi, niektórzy autorzy sugerują stosowanie przez kilka mie­sięcy prezerwatyw w celu zmniejszenia ilości przeciwciał skierowanych przeciwko nasieniu, jednak przynosi to dość ograniczone wyniki, gdyż być może mamy tu do czynie­nia z odczynem autoimmunologicznym. Zaburzenia związane z nieprawidłowościami budowy jajowodów, macicy i pochwy. Przyczyny brak drożności spowodowany stanem zapalnym lub zrostami,nieprawidłowości rozwojowe, powodujące zablokowa­nie drogi plemników lub komórki jajowej lub uniemożli­wiające zagnieżdżenie,zaburzenia ruchomości jajowodu spowodowane różny­mi czynnikami,mięśniaki macicy. Leczenie stanów zapalnych właściwymi antybiotykami,usunięcie zrostów, udrożnienie i usunięcie zaburzeń wrodzonych poprzez zabieg operacyjny. Choroby układu wydzielania wewnętrznego pozapłciowa i inne choroby. Przyczyny zaburzenia czynności nadnerczy,zaburzenia czynności gruczołu tarczowego,cukrzyca,ciężkie choroby przewlekłe,nadużywanie leków i alkoholizm. Leczenie polega na leczeniu swoistym (przyczynowym)oraz utrzymaniu pacjentów w stanie dobrej kondycji fizycznej. Czynniki psychogennea. Przyczyny niepłodności mogą być zaburzenia psycho­somatyczne,zaburzenia stabilności emocjonalnej mogą uniemożli­wić prawidłowy stosunek płciowy,brak wiedzy z zakresu fizjologii rozrodu może być przyczyną doboru niewłaściwego czasu w cyklu oraz nie­właściwej pozycji podczas stosunku, co może uniemożli­wiać zapłodnienie.Leczenie w przypadkach koniecznych pomoc psychiatry, podanie właściwych informacji dla zrozumienia, co po­woduje niepłodność.

W rozmowie powinno brać udział oboje partnerów.Bardzo ważne jest nawiązanie dobrego kontaktu ze wzglę­du na to, że oboje podchodzą do sprawy z silnym ładunkiem emocjonalnym. Mogą oni być niechętni w opisywaniu szcze­gółów ich pożycia płciowego lub też nieświadomie nie chcą znać przyczyny niepłodności, zwłaszcza w przypadkach, gdy sądzą, że w ich przypadku sprawa jest beznadziejna.Należy im dać do zrozumienia, że przyczyny niepłodności będzie się poszukiwać u jednego i u drugiego, przechodząc od badań najprostszych do coraz bardziej złożonych. Pełne rozpoznanie przypadku może trwać od 6 do 12 mie­sięcy i może być dość kosztowne.Powodzenie osiąga się w ok. 50% w zależności od czynni­ków powodujących niepłodność.Po zebraniu dokładnego wywiadu i starannym badaniu fi­zykalnym obojga partnerów pozostaje pięć zasadniczych czyn­ników związanych z rozrodem, które pozostają do zbadania. Czy owulacja w ogóle występuje?najprostszą metodą określenia, czy u kobiety wystę­puje jajeczkowanie, jest wykres podstawowej tempera­tury ciała. Jeśli owulacja występuje, zosta­nie stwierdzona dwufazowa zmiana temperatury ciała, spo­wodowana obecnością progesteronu wydzielanego przez ciałko żółte w drugiej połowie cyklu,zmiany charakteru śluzu szyjkowego od wyglądu „liś­cia paproci” (w badaniu mikroskopowym) do śluzu rzad­kiego i ciągliwego tuż przed owulacja, a następnie wystą­pienie lepkiego i gęstego śluzu po owulacji. Zmiany charakteru śluzu są wywołane obecnością proge­steronu po owulacji,gdy na podstawie wyżej opisanych obserwacji nie moż­na wysnuć wniosku ostatecznego, wówczas przeprowadza się inne, bardziej skomplikowane badania, jak badanie cytologiczno-hormonalne, pobranie fragmentu błony ślu­zowej do badania, a także ilościową analizę hormonalną,w późniejszej fazie badań można za pomocą laparo­skopii lub kuldoskopii wykazać obecność lub brak czyn­nego ciałka żółtego po owulacji. Czy mężczyzna wytwarza prawidłowe nasienie? Badanie nasienia jest prostym testem wykonywanym na nasieniu uzyskanym w wyniku masturbacji lub stosun­ku przerywanego,w badaniu ocenia się ruchliwość plemników, liczbę plemników w przeliczeniu na 1 ml oraz występowanie postaci nieprawidłowych,objętość wytrysku ma również pewne znaczenie. Zbyt duża objętość wskazuje na pogorszenie właściwo­ści plemników. Czy wytwarzany śluz szyjkowy ma odpowiednie właściwości dla utrzymania ruchliwości i przeżycia plemników? oprócz badania właściwości śluzu w fazie przedowulacyjnej można wykonać test Simsa Hubnera,w fazie przedowulacyjnej para odbywa stosunek na 4—6 godzin przed wykonaniem badania,podczas badania pobiera się próbkę śluzu szyjkowe­go dla określenia, czy zawiera on ruchliwe plemniki,po 6 godzinach od stosunku powinno być co naj­mniej 60% ruchliwych plemników, jeśli odsetek ruchliwych plemników jest niższy, istnieje możliwość immunologicznej niezgodności między śluzem szyjkowym a plemnikami. Za pomocą testu Kurzrocka Millera można określić, czy nieprawidłowe jest nasienie, czy śluz szyjkowy uniemożliwia penetrację plemników do macicy. Czy jajowody, jama macicy i pochwa są drożne?najprostszym badaniem umożliwiającym wyjaśnienie jest test Rubina. Wprowadza się dwutlenek węgla przez szyjkę do macicy i jajowodów. Wskazania manometru ukazują ciśnienie gazu niezbędne do przejścia przez jajo­wody, o ile oczywiście są one drożne,jeśli test Rubina nie daje wyników, wykonuje się histerosalpingografię. Środek cieniujący (najlepiej rozpusz­czalny w wodzie) wprowadza się przez macicę, a następnie wykonane zdjęcie rentgenowskie ukaże kształt i za­rysy światła jamy macicy i jajowodów. W badaniu tym wykrywa się wrodzone nieprawidłowości budowy macicy, uniemożliwiające zagnieżdżenie. Obydwa te badania mo­gą dać wyniki fałszywie dodatnie lub fałszywie ujemne. W niektórych przypadkach zatem może być wskazane wy­konanie trzeciego badania,definitywne określenie niedrożności jajowodu może być dokonane za pomocą badania kuldoskopowego lublaparoskopowego poprzez uwidocznienie go po uprzednim wstrzyknięciu barwnika. Czy wpływ hormonów na błonę śluzową macicy przygo­towuje ją należycie do zagnieżdżenia zapłodnionego jaja? Odpowiedź na to pytanie przynosi badanie materiału biop­syjnego pobranego z jamy macicy. W zależności od wyników badań podstawowych mogą za­istnieć wskazania do wykonania dalszych badań, które poz­wolą na ostateczne ustalenie przyczyny niepłodności.

Przeciętny czas prób zajścia w ciążę, zanim podejmie się interwencję lekarską, wynosi około 1 roku.Prawdopodobieństwo zajścia w ciążę spada o 50% u ko­biet, które osiągnęły 30 rok życia. Zatem u kobiet w wieku lat 30 i starszych powinno się szybciej przystępować do le­czenia niepłodności. To samo dotyczy kobiet, którym bardzo zależy na zajściu w ciążę.

Definicje niepłodność. Uznaje się, że niepłodność istnieje, jeśli nie doszło do ciąży mimo prób trwających co najmniej rok.Niepłodność pierwotna: nigdy nie nastąpiło zajście w cią­żę. Niepłodność wtórna: istnieje, gdy wcześniej była ciąża. Jałowość. Terminem tym określa się stan, w którym jakieś znane czynniki nie dopuszczają do zapłodnienia.

Kobiety: wyjałowienie przez przerwanie ciągłości światła jajowodów. Metoda podwiązanie, przecięcie lub kauteryzacja jajowodów może być wykonana z cięcia powłok brzusznych podczas wykonywania innej operacji w obrębie jamy brzusznej lub za pomocą laparoskopu, albo też za pomocą kuldoskopu przez zagłębienie, odbytniczo-maciczne,zabieg wykonuje się często w okresie poporodowym, ponieważ wtedy jajowody znajdują się bliżej powłok i ła­twiej je uwidocznić. Mężczyźni: wazektomiaa. Metoda podwiązuje się lub wycina odcinek nasieniowodu z obustronnego albo z pojedynczego nacięcia moszny,mężczyzny nie można uznać za niepłodnego, zanim nagromadzone plemniki nie zostaną wydalone poprzez wy­tryski. Dochodzi do tego po ok. 10 wytryskach, przy czym należy w tym czasie obliczać liczbę plemników w próbkach nasienia. Dla uniknięcia zapłodnienia w tym okresie należy stosować inne środki antykoncepcyjne,zabieg można wykonać tak, aby zablokowanie światła nasieniowodu było czasowe przez wprowadzenie „czopu” blokującego odpływ nasienia tak długo, jak długo pożą­dana jest bezpłodność, po czym można go usunąć tak, aby umożliwić wypływ nasienia. Dotychczas ta metoda jest jeszcze mało doskonała i znajduje się wciąż w fazie eks­perymentu. Problemy związane z uświadomieniema. Obie metody (tzn. u kobiet i mężczyzn) uznaje się zatrwałe i nieodwracalne. Niekiedy jednak, w przypadkach gdy kobieta lub mężczyzna chcą odzyskać płodność, czasem udaje się pomyślnieudrożnić jajowód lub nasieniowód. Powodzenie udrożnienia jest jednak bardzo małe, w związku z czym partnerzy rozważający możliwość poddania się sterylizacji nie powinni mieć wrażenia, że jest to procedura odwracalna. Zagrożenie dla zdrowia. Główne powikłania uniedrożnienia jajowodów to zator płuc, krwotok, zakażenie i późniejsza ciąża jajowodowa.Śmiertelność jest mała, ale donoszono w piśmiennictwie o takich przypadkach. Wazektomia według danych piśmiennictwa daje umiarkowane działania uboczne w postaci bolesności i obrzęków miejscowych. Nie opisano przypadków zejścia śmiertelnego w wyniku tego zabiegu. Skutecznośća. Metoda na ogół wysoce skuteczna. Opisano pojedyncze przypadki niepowodzeń spowodowanych przede wszystkim nieprawidłowym wykonaniem zabiegu lub samoistnym udrożnieniem zablokowanych drógrozrodczych.